Między małżonkami w Polsce mamy najczęściej do czynienia z ustawowym małżeńskim ustrojem majątkowym. Ustanowienie rozdzielności majątkowej w czasie trwania małżeństwa wymaga spotkania z notariuszem (i podpisanie aktu notarialnego), przy zgodnym stanowisku obojga małżonków. Drugim rozwiązaniem jest złożenie pozwu do właściwego dla miejsca zamieszkania małżonków (ostatniego wspólnego miejsca zamieszkania) sądu rejonowego.
Oczywiście jest jeszcze trzecia droga uzyskania rozdzielności majątkowej, czyli złożenie pozwu o rozwód i orzeczenie rozwodu. To droga najdłuższa, jeżeli mamy w perspektywie orzekanie o winie w rozkładzie pożycia małżeńskiego.
Ustanowienie rozdzielności u notariusza następuje z dniem podpisania aktu notarialnego. Zazwyczaj jednak takie działanie nie jest związane z brakiem możliwości porozumienia między małżonkami, a występuje w chwilach związanych z sytuacją majątkową w małżeństwie, która nastała nagle i wymaga uregulowania. Czasami nawet ustanawiana jest nie rozdzielność majątkowa, a inny małżeński ustrój majątkowy typu rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków albo wręcz rozszerzenie wspólności majątkowej małżeńskiej na przykład o spadki i darowizny. Podpisanie umowy o rozdzielności majątkowej (czasami zwanej intercyzą) kosztuje 400 złotych plus podatek VAT (maksymalna stawka określona w rozporządzeniu w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 czerwca 2004 roku – tekst jednolity Dz. U. z 2018 poz. 272). Należy pamiętać, że notariusz udziela małżonkom pełnej informacji o skutkach podpisania umowy małżeńskiej majątkowej.
Ustanowienie rozdzielności majątkowej w sądzie wymaga, w przeciwieństwie do ustanowienia jej przed notariuszem, wykazania przesłanek ustawowych. Już sam art. 52 ustawy kodeks rodzinny i opiekuńczy mówi o “ważnych powodach” żądania ustanowienia rozdzielności majątkowej. Wymaga to przedstawienia, że małżonkowie nie prowadzą już wspólnego gospodarstwa domowego. Postępowanie takie toczy się w wydziałach rodzinnych i nieletnich, a jest szczególnym postępowaniem procesowym prowadzonym przez sądy rejonowe z uwagi na udział prokuratora (dodatkowy odpis). Wpis sądowy, na podstawie ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych wynosi 200 złotych, prokurator ma obowiązek “dbania” o interes wierzycieli małżonków. Jest to szczególnie ważne, bo w czasie postępowania przed sądem, rozdzielność majątkową małżonków, w wyjątkowych wypadkach, sąd może orzec z datą wsteczną (sprzed złożenia pozwu). Szczególnie jak już wcześniej strony żyły w rozłączeniu.
W postępowaniu o rozwód rozdzielność majątkowa wynika z samego orzekania o rozwiązaniu związku małżeńskiego. Kwestie majątkowe nie są głównym tematem postępowania rozwodowego, jeżeli nie przyczyniły się do przypisania winy jednemu z małżonków. Należy również pamiętać, że nie ma zamkniętego katalogu przyczyn przypisania winy w rozkładzie pożycia małżeńskiego.
Ustanowienie rozdzielności majątkowej nie prowadzi do podziału majątku wspólnego nabytego w czasie trwania małżeństwa bądź małżeńskiego ustawowego ustroju majątkowego. Przy braku porozumienia w kwestii podziału niezbędne jest kolejne postępowanie sądowe. Tym razem w trybie nieprocesowym i wydziale cywilnym właściwego miejscowo sądu rejonowego.